Als de zoon een magistraat is en de vader een ambteloos burger, welke etiketten en omgangsregels gelden dan tussen vader en zoon? Bij het aanliggen aan tafel of het plaatsnemen op een stoel? Of bij andere rituelen, zowel thuis als buitenhuis? Over dit thema volgt een betoog van Taurus (1).
1 De gouverneur van de provincie Kreta, een man van consulaire rang, kwam naar Athene om Taurus te zien en met hem kennis te maken. Dat deed hij samen met zijn vader.
2 Taurus had net zijn studenten [Lat. sectatores] laten gaan toen hij voor de deur van zijn kamer zat. Wij stonden naast hem en waren met hem in gesprek. (2)
3-4 Toen deze provinciegouverneur en zijn vader binnenkwamen (3), stond Taurus rustig op. Na de begroeting ging hij weer zitten.
5 Snel werd er een stoel bij gezet die al in de buurt stond. Intussen haalde men andere stoelen.
6 Taurus vroeg de vader van de gouverneur te gaan zitten. "Het lijkt me beter dat de magistraat van het Romeinse volk gaat zitten", antwoordt de vader. (4)
7 "Daarop zeg ik nog even niets", zei Taurus. "Ga toch alvast zitten. Dan zullen we meteen 's kijken en uitzoeken wat beter is: dat u, de vader, zou gaan zitten; of uw zoon, de magistraat."
8 De vader ging zitten. En men zette ook een stoel klaar voor zijn zoon. Goede goden... Toen gaf Taurus een diepzinnig betoog over privileges en plichten.
9 Dit is een parafrase: "Op publieke plaatsen en tijdens het publieke optreden als openbaar ambtenaar (5), verdwijnen de rechten van de vader achter de politieke macht van zijn zoon, de magistraat; ze staan even in de wacht. Maar wanneer zij buiten de publieke context, in de huiselijke, intieme sfeer op een stoel gaan zitten of met familie aanliggen aan tafel, dan verdwijnen de privileges die in de publieke sfeer gelden tussen de zoon, een magistraat en de vader, een ambteloos burger. Op dat moment spelen de natuurlijke, vaderlijke privileges weer een rol. (6)
10 U komt me opzoeken, we praten met elkaar, we discussiëren over plichten, allemaal privéhandelingen. Dus maak nu bij mij thuis gebruik van de privileges die u ook zou moeten genieten bij u thuis." (7)
11 En Taurus vertelde naast dit verhaal nog andere zaken om zijn standpunt kracht bij te zetten. Met een zekere ernst, maar tegelijk als een vriend.
Noten bij de vertaling
(1) In de oudheid moest de zoon het vaderlijk gezag erkennen en hem gehoorzaam zijn. Het was een natuurlijke plicht. Ook was het verplicht een Romeins ambtenaar [Lat. magistratus] eer te betuigen. Gellius schetst een concrete situatie waarin die twee plichten met elkaar in conflict komen en geeft antwoord op de vraag welke plicht in zo'n geval de overhand heeft.
(2) Het gaat om een kleine groep studenten die een intiemere band had met hun leraar en ook na het eigenlijke college langer bij hem bleven. Uit de context blijkt dat Taurus thuis lesgaf - gebruikelijk in de keizertijd. In welke kamer dit precies gebeurde, vermeldt Gellius niet. Waarschijnlijk zit Taurus voor het andron of de eetkamer waarin verschillende aanligbedden stonden en die men betrad vanuit het binnenhof. Dit is des te waarschijnlijker omdat de heer des huizes in deze kamer ook gasten ontving. Taurus had zijn studenten wellicht in het andron les gegeven en hen daarna naar het binnenhof geleid waar hij nog even met enkelen van hen stond te praten.
(3) Ze kwamen binnen, d.i. ze betraden het binnenhof van het [Griekse] huis.
(4) De vader vindt zijn recht als pater familias minder belangrijk dan zijn plicht ten opzichte van een Romeins ambtsdrager, een magistraat. Dit komt overeen met het Romeins gevoel. Een politiek ambt was een ereambt. De reputatie van een Romeins magistraat in het publieke leven lag hoog. Iedereen moest voor voor hem opzij of plaats maken, anders zorgden zijn lictoren daar wel voor. De vader heeft vooral oog voor de plicht die in de openbaarheid geldt. Taurus ziet dat anders. Volgens hem is dit bezoek immers een privégelegenheid.
(5) D.i. bij de uitvoering van zijn politiek ambt of rechtsambt.
(6) Voor Taurus hebben de rechten van de pater familias duidelijk voorrang, want hij noemt ze 'natuurlijk'. En dus àltijd aanwezig - ook latent. De scheiding tussen het openbare en het private terrein en de verschillende rangorde die daaruit volgt, is typisch voor het Romeinse recht. In het private leven geldt het privaatrecht of ius privatum en is de familia aan de vaderlijke macht of patria potestas onderworpen, ook als de zoon een openbaar ambt bekleedt. In het openbare leven daarentegen geldt het publiekrecht. En voor het ius publicum worden vader en zoon als gelijkwaardige burgers beschouwd. Daar verleent het ereambt de zoon gezag ten opzichte van zijn vader. Echo's van het Romeinse recht in het betoog van Taurus zijn geen toeval. Taurus kwam uit de Romeinse provinciestad Beirut, die een wezenlijke rol zou gaan spelen in de rechtsgeschiedenis. In de 3de eeuw n. Chr. werd daar één van de meest befaamde rechtsscholen gesticht. Van dit onderricht vind je de wortels terug in de 2de eeuw n. Chr.
(7) Taurus kan met zijn betoog het innerlijke conflict van de vader niet helemaal oplossen. Vraag blijft waar de grens tussen 'privé' en 'openbaar' precies ligt. Is het bezoek van een provinciegouverneur in het huis van een filosoof een publica actio of een privata actio? Dat het hier over een privéhandeling gaat, is een beslissing die Taurus hier voor de vader neemt.
Literatuur
M. L. Lakmann, Der Platoniker Tauros in der Darstellung des Aulus Gellius (Leiden 1995)
R. Marache, Aulu-Gelle. Les Nuits Attique Livres I-IV (Parijs 2002)
J. Rolphe, Attic Nights. Books 1-5 (Londen 1927)
Meer weten?
Meer over Taurus' optreden in de Attische Nachten lees je in: Tinne Horemans, College lopen in de Oudheid. Gellius als lid van de inner circle, Hermeneus 94.2, p. 23-26
Comments