Wie is Papirius Praetextatus? Vanwaar die bijnaam? En verder het verhaal over deze Papirius van het begin tot het einde; fijne lectuur.
1 Het was M. Cato die het verhaal over Papirius Praetextus vertelde en opschreef in zijn redevoering Aan de soldaten; Tegen Galba (1) Dat deed hij een erg charmante, heldere en verzorgde stijl.
2 Ik wilde graag Cato's eigen woorden in dit essay (Lat. commentario) opnemen, maar had zijn boeken niet bij de hand toen ik dit fragment liet opschrijven.
3 Hoe dan ook, als je niet zozeer kennis wil maken met Cato's krachtige en verheven stijl, maar enkel wil weten wat er precies is gebeurd (Lat. rem), het verhaal gaat ongeveer zo:
4 vroeger (Lat. antea) was het in Rome de gewoonte (Lat. mos) dat senatoren in het senaatsgebouw verschenen in het gezelschap van hun minderjarige (Lat. praetextatis) zonen (2).
5 Op een goeie dag besprak men iets vrij belangrijks in de senaat, dat werd uitgesteld tot de volgende dag. De senaat gebood niets over het onderwerp van debat bekend te maken tot de zaak was beslist. Maar de moeder van de jonge Papirius, die zonet met zijn vader in het senaatsgebouw was verschenen, onderwierp haar zoon aan een scherp verhoor. Wat hadden de senatoren in het senaatsgebouw in godsnaam besproken?
6 De jongen antwoordde dat hij moest zwijgen, dat hij het niet mocht zeggen, wat het verlangen van zijn moeder om het te weten alleen maar groeien.
7 De waas van geheimzinnigheid die over de zaak hing, haar zoon die zich hulde in stilzwijgen: het zweepte haar nieuwsgierigheid op. Dus stelde ze nog meer vragen, steeds impertinenter.
8 En omdat zijn moeder hem met vragen blééf bestoken, verzon de jongen een grappige, amusante leugen. Dat er in de senaat gediscussieerd zou zijn over de vraag waar de staat het meest wel bij zou varen: dat één man zou trouwen met twee vrouwen, of één vrouw met twee mannen.
9 Toen zijn moeder dit hoorde, raakte ze in paniek, rende rusteloos het huis uit
10 en vertelde het nieuws aan andere getrouwde vrouwen [Lat. matronas]. De volgende dag dromden de vrouwen des huizes [Lat. matrum familias] samen voor het senaatsgebouw. In tranen smeekten ze: “In hemelsnaam! Laat toch één vrouw met twee mannen trouwen. Dat liever dan twee vrouwen met één man!”
11 De senatoren liepen het senaatsgebouw binnen en vroegen zich verwonderd af waar deze vrouwelijke opwinding (Lat. mulierum intemperies) vandaan kwam, en wat dit verzoek precies te betekenen had.
12 Waarop de jonge Papirius naar het midden van het senaatsgebouw liep en nauwkeurig verslag uitbracht van wat er was gebeurd: wat zijn moeder beslist had willen horen en wat hij zijn moeder uiteindelijk had verteld.
13 De senaat zwaaide de jongen lof toe vanwege zijn trouw en vindingrijkheid. Men besloot dat vanaf nu senatoren het senaatsgebouw niet meer met hun zonen mochten betreden, met uitzondering van deze ene jongen: Papirius. Uit blijk van eer kreeg hij later de bijnaam Praetextus. Want op de leeftijd waarop hij de toga praetexta droeg, wist hij al wanneer je mocht spreken en wanneer je beter kon zwijgen.
Noten bij de vertaling
(1) Over Galba en Cato's aanvallen op hem, zie ook: NA 1,12, 17. Servius Sulpicius Galba had de Lusitaniërs op verraderlijke wijze afgeslacht. Hij werd beschuldigd door Cato: de toespraak staat bekend als Contra Servius Galba (Tegen Servius Galba) of Pro divertis Lusitanis (Voor de Lusitaniërs die uiteengingen): Marache (2002) 48.
In the following year, when Galba had returned to Rome, the tribune, Lucius Scribonius Libo, brought a charge against him for the outrage he had committed on the Lusitanians. Cato the Censor, then 85 years old, attacked him mercilessly in the assembly of the people. Galba, educated in the rhetoric of the day, had nothing to say in his own defence. Instead, Galba relied on bribery before bringing his children, and the orphan child of a relative, before the people. Imploring mercy, he was acquitted: https://en.wikipedia.org/wiki/Servius_Sulpicius_Galba_(consul_144_BC) (geraadpleegd op 12/11/'23)
(2) Gellius heeft het over zonen met toga praetexta. Die toga praetexta is de toga met purperen zoom van hogere magistraten, priesters en vrijgeboren jongens tot 17 jaar. Zie ook Collatinus: aetas,the age under seventeen years, Gell. 1, 23, 18. De oude gewoonte dat vaders het senaatsgebouw betraden met hun zonen vermeldt Polybius (3.20.3).
Literatuur
R. Marache, Aulu-Gelle. Les Nuits Attiques. Livres I-IV (Parijs 2002)
J.C. Rolfe, Aulus Gellius. The Attic Nights. Books I-V (Londen 1946)